Arbeiderspaleis Het Schip, beroemdste gebouw van de Amsterdamse School

Arbeiderspaleis Het Schip, Amsterdam

Vreemd hoe je jaren een gebouw kunt passeren en het toch niet ziet. Zo ontdekte ik pas recent dat in de Spaarndammerbuurt in Amsterdam een prachtig en opmerkelijk woonblok ligt. Het Schip. Ik zag het vanuit de trein, want het ligt tamelijk onzichtbaar aan de onbekende kant van het spoor. Tijd voor een onderzoek. Dus op de fiets gestapt, het spoortunneltje vanuit het Westerpark genomen en naar museum Het Schip gegaan voor een rondleiding.

Bakstenen staand, boogvormig of als mozaïek

Vanaf het moment dat ik met mijn neus bovenop het complex sta, ben ik diep onder de indruk van dit gebouw van architect Michel de Klerk. Dakranden en gevels golven, ramen kennen rondingen en maken de meeste vreemde hoeken, net als de houten kozijnen. Ruitjes zijn van ongelijke afmetingen, dakpannen blijken rood of zwart ook plat tegen de muren functioneel te zijn of als sierlijke randen om verschillende meer of minder uitstekende delen van de buitenmuren van elkaar te scheiden. Wie zegt dat je bakstenen horizontaal moet stapelen, moet De Klerk gedacht hebben. Waarom niet staand of boogvormig of als mozaïek? En wat is er tegen reliëf? Trouwens, deurnummers kun je toch ook ontwerpen? Waarom eigenlijk geen beelden aan of in de gevel verwerken? Als je om het woonblok heen loopt, ontdek je telkens weer nieuwe dingen. Het is van ongekende schoonheid. Dat was dan ook precies de bedoeling.

Museum Het Schip 19  Museum Het Schip 16 Museum Het Schip 20  Museum Het Schip 13

Idealistisch architect Michel de Klerk

Rond 1900 is de Spaarndammerbuurt een arbeidersbuurt met veel krotten. De Woningwet uit 1901 moet een einde maken aan de ellendige woonomstandigheden. Er komt geld voor sociale woningbouw. De Klerk krijgt in 1917 opdracht van woningcoöperatie Eigen Haard – nog steeds de eigenaar van Het Schip – om een woonblok te ontwerpen. Hij is dan net de dertig gepasseerd en zelf afkomstig uit een gezin met 25 kinderen; hij weet wel waarover hij praat. Hij hoort tot een groepje jonge idealistische architecten die de Amsterdamse School vormen. Ze zetten zich af tegen de klassenmaatschappij. Schoonheid moet volgens hen voor iedereen toegankelijk zijn. Het zou voor verheffing van de arbeider zorgen. Weg van de rechte lijn en strakke systematiek. Meer vrijheid en organische vormen in de architectuur. Dat heeft De Klerk ten volle toegepast.

Museum Het Schip 7  Museum Het Schip 21 Museum Het Schip 3  Museum Het Schip 5

Oog voor detail

Het is echt ongelooflijk wat een kunstwerk dit driehoekige woonblok is geworden. Ook binnen trouwens. Over ieder detail is nagedacht. Zo zit op de kop van Het Schip een postkantoor. Idee was dat mensen daar hun geld uitbetaald konden krijgen in plaats van in de kroeg, zoals gebruikelijk was. Stichtelijk en opvoedkundig. De Klerk kiest voor postduifblauwe tegels. Het houtwerk van de deur en ramen van de telefooncel – hier spreekcel geheten – verbeelden een telegraafpaal. Terwijl het lood van de glas-in-loodramen de telegrafiedraden voorstellen. Op die draden zitten in de ramen vinken, luistervinken welteverstaan, want zo gaat het verhaal, als je een gesprek wilde aanvragen, moest dat via de telefoniste. Die zou je zo maar kunnen afluisteren tenslotte. Even verderop is een deur voor personeel. Dat het voor klanten verboden is daar binnen te gaan, kan niemand ontgaan. De bovenkant van de deur eindigt in een hand met knuppel erin.

Museum Het Schip 23   Museum Het Schip 24

Ieder uur een rondleiding

Ik zou zeggen: ga kijken. Er zijn dagelijks rondleidingen vanuit museum Het Schip door enthousiaste studenten geschiedenis of architectuur. Met uitleg over de Amsterdamse School, hoe een arbeider als Michel de Klerk architect kon worden, over de twee andere woningblokken die De Klerk in deze buurt ontwierp en over de beelden van Hildo Krop die de gevels verfraaien. Je gaat binnen in een van de huizen van Het Schip en eindigt in het museumcafé even verderop. Je begrijpt wel dat ik nu iedere keer in de trein reikhalzend uitkijk naar wat het beroemdste bouwwerk van de Amsterdamse School blijkt te zijn.

Museum Het Schip 11  Het Schip lijkt op een schip

Amsterdamse Nieuwbouwprijs 2019

Museum Het Schip heeft de Amsterdamse Nieuwbouwprijs 2019 gewonnen voor de renovatie van de woningen. Daarbij is zoveel mogelijk van het karakteristieke van het Schip bewaard, maar het interieur aangepast aan de huidige tijd.

Houd je van architectuur? Ga dan ook kijken bij dit pareltje van Het Nieuwe Bouwen in Rotterdam.

Benieuwd naar nog meer reistips over verborgen plekken? Scroll dan naar beneden.

Deel deze blogpost

Handige informatie

Deze vind je vast ook leuk

Ontvang Davides in je mailbox

Handige informatie

Deel deze blogpost